Afetlerde Ergoterapi Yaklaşımları

Bilimsel kaynaklar, gezegenimizde, son elli yılda doğal afetlerin sayısında beş kat artış olduğunu bildirmektedir. Ülkemiz, Küresel Risk Endeksi’nde “yüksek risk” grubundaki ülkeler arasında bulunmakta ve 191 ülke arasında 45’inci sırada yer almaktadır.  Ayrıca ülkemiz deprem riskinin artma eğiliminde olduğu ülkelerden birisidir. 

Sağlık hizmetlerinde, olabildiğince erken, rutin koruyucu sağlık hizmetlerini hayata geçirmek ve ilgili tüm disiplinlerden koordineli bir şekilde yararlanmak önemlidir. Bozulan çevre koşullarına ek olarak, toplumun uzun süre sağlık hizmetlerinden yoksun kalması afet sonrası ölüm ve hastalık risklerinin artmasına yol açacaktır.  Göçük altında kalmak, yakınlarının kaybı nedeniyle yaşanan travma sonrası kırıklar, sinir yaralanmaları, anksiyete ve stres bozuklukları gibi pek çok fiziksel ve zihinsel problemlere yol açar.  Afetzedeler için baş edilmesi çok zor olan bu problemlerin yanı sıra günlük rutinlerini sürdürememek, aile içi ve toplumsal rollerini kaybetmek, günlük yaşam aktivitelerini alışılmışın çok dışında sürdürmek zorunda kalmak,  yaşam kalitesi ve sağlık açısından önemli riskler olmasına karşılık genellikle göz ardı edilirler. Oysaki bireyler için günlük yaşamlarında rutin aktiviteleri özgürce yerine getirememek, olağan toplumsal yaşamdan çok farklı kısıtlayıcı bir çevrede yaşamak zorunda kalmak yeni fiziksel ve zihinsel sağlık sorunlarına yol açar. Yeni çevre koşullarına ve rutinlere adapte olamamak yaşamın amaç ve anlamını ve genel iyilik halini bozan bir durumdur.

Ergoterapi, yaşam rollerinin gereği görev ve aktivitelere katılımı kolaylaştırarak, sağlık ve iyilik halini geliştirmeyi hedefleyen bir bilim dalıdır. Ergoterapinin birincil amacı, insanların çeşitli ortamlarda günlük yaşam aktivitelerine katılımını arttırmayı sağlamaktır. Toplumun dayanıklılığı ve olumlu iyilik hali, afet müdahalesinde kilit temalardır ve anlamlı aktivitelerle desteklenir.

Ergoterapi dâhil tüm sağlık meslekleri, insanlara ve topluluklara doğal afetlerden sonra normallik duygusunu yeniden inşa etme ve sağlık ve esenliği yeniden tesis etme konusunda yardım etmeye odaklanmaktadır. 

Bireylerin, toplulukların sağlığı ve refahı, disiplinlerarası ekiplerde ergoterapinin dâhil edilmesiyle daha etkin şekilde kurulabilmekte ve yeniden tasarlanabilmektedir.

Ergoterapistler afet yönetiminin hazırlık, müdahale ve afet sonrasında rehabilitasyon süreçlerinin tüm aşamalarında rol alırlar. Toplum temelli rehabilitasyon ekibinin bir üyesi olarak toplumda kapasite oluşturmak amacıyla aktivite temelli projeler yürütürler. 

Bireylerin ve toplumun günlük yaşam aktiviteleri, serbest zamanları ve sosyal katılımları ve iş yaşamları arasındaki dengeyi yeniden oluşturmak için müdahaleler planlar ve çözüm oluştururlar. 

Özellikle afet öncesi engelli, yaşlı ve diğer dezavantaja sahip olan bireyler için, afet sonrasında günlük yaşama adaptasyon, bağımsız ve kaliteli yaşamın yeniden şekillenmesinde ergoterapi yaklaşımları önem kazanır. Bireyi fiziksel, bilişsel ve psikososyal açıdan güçlendirici, çevrenin kısıtlayıcı etkilerini en aza indirici ve aktivite modifikasyonlarını içeren müdahale programları ergoterapistlerin görevleri arasındadır. 

Dünya Ergoterapi Federasyonu (WFOT) Afet Yönetim Komitesi tarafından yönetilen “Afet Yönetim Programı”, dünya çapında afetlere ve acil durumlara yanıt vermek için ergoterapistlerin kapasitesini güçlendirmeyi amaçlayan küresel bir girişimdir. Program 2007 yılında oluşturulmuş olup Program afete müdahale ve iyileştirme çabalarında yer alan ergoterapistlere kaynak eğitim ve destek sağlamaktadır. Bu programın faaliyetleri arasında; ergoterapistler ve diğer sağlık profesyonelleri için afet yönetimi kılavuzu ve kaynaklarının oluşturulması ve yaygınlaştırılması, çevrimiçi kurslar, çalıştaylar ve konferanslar aracılığıyla afet yönetimi ve hazırlıklı olma konusunda eğitim ve öğretim sağlanması, çeşitli ülke ve bölgelerde ergoterapi afet müdahale ekiplerinin gelişiminin desteklenmesi, afet yönetiminde ergoterapinin rolünü teşvik etmek için afete müdahale ve iyileştirme çabalarında yer alan diğer kuruluşlar ve paydaşlarla işbirliği yapmak, ergoterapi ve afet yönetimi konusunda araştırma ve bilgi alışverişini kolaylaştırmak gibi konular yer almaktadır. Ergoterapi Derneğimiz ve WFOT arasında “Afet Yönetim Programları” konusunda ergoterapistlerin güçlendirilmesi açısından yapılan işbirliği kapsamında ergoterapistler için afet sonrası eğitim kursu düzenlenmiştir. Yine derneğimiz tarafından Adıyaman’da, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ve AFAD ile işbirliği içinde hayata geçirilen “Yaşam Çarkı Projesi” kapsamında kurulan Ergoterapi Konteynırında gönüllü ergoterapistler ve stajyerlerle toplumsal hizmet başlatılmıştır. 

Ülkemizde ergoterapistlerin sağlık alanında özellikle toplumsal katılım boyutundaki hizmetleriyle etkinlikleri giderek artmaktadır.  Ergoterapi Derneği olarak,  afetlere hazırlık, akut ve kronik müdahale safhalarında sağlık hizmetlerine ergoterapinin katılımının sağlanması,  ergoterapistlerin bu alandaki bilgi ve becerilerinin geliştirilmesi, ilgili kurumların ve toplumun farkındalığının arttırılması için uluslararası bağlantılı eğitimler ve işbirlikleri sağlamanın yanı sıra bu kitabın hazırlanmasının faydalı olacağını düşünüyoruz. “Afetlerde Ergoterapi Yaklaşımları” adlı bu kitabın, WFOT “Ergoterapi Eğitimi için Minimum Standartlar” belgesinde eğitim programı amaçları arasında yer alan “afetlere hazırlıklı olma ve iyileşme” konusunda öğrencilere ve kliniklerde/toplum temelli rehabilitasyon programlarında görev alan ergoterapistlere kaynak sağlayacağını ümit ediyoruz. 

Ülkemizde meydana gelen tüm depremler sonrası yitirdiğimiz vatandaşlarımızı rahmetle anıyor, yakınlarına sabırlar diliyoruz. Kitabın hazırlanmasına emeği geçen tüm yazarlara teşekkür ederken, okuyucuya yararlı olmasını diliyoruz. 

2023, Ankara 

Prof. Dr. Hülya KAYIHAN

Dr. Öğr. Üyesi Sinem SALAR